HHU UPDATE
Ja, ik schrijf me in voor de twee-wekelijkse update van Health Hub Utrecht
Ouderennetwerk NUZO | Bepaal wat belangrijk is, voordat je iets mankeert
De laatste levensfase. We denken er allemaal liever niet te veel over na. Maar door de coronacrisis worden veel mensen, en met name ouderen, daar wel toe gedwongen. NUZO, het Netwerk Utrecht Zorg voor Ouderen, heeft al jaren als doel ouderen te laten nadenken over het ouder worden en zich op de laatste levensfase voor te bereiden. Door de coronacrisis kwam dit in een stroomversnelling en dat zorgde voor veel onrust. De NUZO Ouderendelegatie kwam daarom in april met een oproep aan alle ouderen. De belangrijkste boodschap: bepaal wat voor u belangrijk is in het leven, praat daarover met uw naasten en professionals en doe dit het liefst vóórdat u iets mankeert.
“Voor mij is praten over de laatste levensfase en de dood een gewoon onderwerp, waar ik regelmatig met mijn partner over praat”, zegt Ouderendelegatielid Marijke van Aert (73). “Het levert goede gesprekken op, over de betekenis van je leven, de zin van je leven. En het besef dat het eindig is. Ik vind dat niet moeilijk, ik heb mijn hele leven met ouderen gewerkt en veel mensen zien sterven.” Maar hoewel Marijke er veel over nadenkt en makkelijk met haar partner over praat, weet ze nog niet precies wat ze wil. Ook niet in deze coronatijd. “Wil ik op de ic komen? Wil ik behandeld worden? Of wil ik liever thuisblijven? Ik weet het misschien ergens wel, maar je weet nooit onder welke omstandigheden je die keuzes moet maken. Daarom is het juist zo fijn als je er dan al eens over nagedacht hebt.”
“We willen allemaal wel ouder worden, maar het niet zijn”, zegt voorzitter van de Ouderendelegatie Elisabeth van Oostrum lachend. “Deze coronacrisis was voor iedereen een spoedcursus ouder worden. De effecten van de coronamaatregelen zijn te vergelijken met het leven van een oudere. Je actieradius is kleiner, je bent meer thuis en veel bezigheden vallen weg. Natuurlijk is dit tijdelijk, maar we hebben er allemaal even van mogen proeven. Je moet bepalen wat zinvol voor jou is. Hoe vul ik mijn dagen nu in? Wat is voor mij belangrijk in mijn leven?”
VRAGEN
Alhoewel we nu misschien door deze spoedcursus in coronatijd allemaal wat meer nadenken over de zin van het leven, zouden ouderen volgens NUZO dit al moeten doen vóórdat ze iets mankeren. Want wat maakt je leven zinvol? Wil je zo lang mogelijk thuis blijven wonen? En wat moet er dan aangepast worden? Waar haal je voldoening uit? Is bijvoorbeeld het uitoefenen van bepaalde hobby’s heel belangrijk voor je? Hoe hou je je sociale contacten op peil? Wil je voor je partner zorgen als hij of zij ziek wordt? Wie mag er namens jou praten als je het zelf niet meer kunt? En mocht je antwoorden vinden op deze vragen, bespreek ze dan met familie, vrienden en professionals zoals je huisarts. “Eigenlijk is bijna niemand bezig met de voorbereiding op het ouder worden. Ik zie het ook in mijn vriendenkring, iedereen schuift het voor zich uit”, zegt Elisabeth. “Maar als je er pas over na gaat denken als je iets mankeert, dan is het vaak al te laat. Dan kan je huis bijvoorbeeld niet meer worden aangepast.”
En deze coronacrisis bracht nog specifiekere vragen voor de ouderen met zich mee. Wil je als je corona krijgt wel naar het ziekenhuis? Of wil je liever thuis behandeld worden? En wil je wel op de ic terecht komen als dat nodig is? Of kom je daar waarschijnlijk zo slecht vanaf dat het de kwaliteit van leven wegneemt?
“De onrust bij ouderen ontstond vooral door de verhalen in de media over de druk op de ic’s. Ze maakten zich zorgen over wie er dan aanspraak kon maken op een bed op de ic. Ook kregen veel ouderen in ons netwerk te maken met partners die niet meer bezocht konden worden in verpleeghuizen. En er was onzekerheid en angst bij zowel de ouderen als hun familie om wellicht alleen te moeten sterven. Die onrust is de directe aanleiding voor de oproep geweest”, vertelt Meta de Graaff, coördinator van het ouderennetwerk NUZO.
De Utrechtse huisarts Anne Marie Sprengers is blij met de oproep. Zij is, net als veel andere huisartsen en praktijkondersteuners, in de coronacrisis ouderen gaan bellen om te horen hoe het met ze ging, maar ook om te vragen of ze nagedacht hadden wat er zou moeten gebeuren als ze ziek zouden worden. “In de media waren er berichten dat ouderen niet meer opgenomen zouden kunnen worden en niet meer naar de ic zouden mogen. Dit heeft veel onrust gegeven. Het ligt echter veel genuanceerder. Je moet samen met de oudere kijken wat voor hem of haar de beste oplossing is. Dat is niet altijd ziekenhuisopname of ic-opname, soms is thuisblijven met goede verzorging of een tijdelijke opname in een andere instelling een betere oplossing.”
En daarover belden de huisartsen met de ouderen, want er zijn maar weinig ouderen die hier uit zichzelf bij de huisarts over beginnen. “Sommigen waren opgelucht dat ik dit onderwerp aankaartte, anderen hadden er eigenlijk niet over nagedacht of wilden het gesprek (nog) niet aangaan. Om dit via de telefoon te moeten bespreken is niet echt fijn, je moet er eigenlijk goed de tijd voor nemen en rustig naast iemand kunnen zitten. Het is geen afvinklijstje. Maar op dit moment is het even niet anders.”
Moment suprême
Door de coronacrisis draait het nu om vragen als wel of geen opname? Wel of niet naar de ic? Maar ook andere ziektes en aandoeningen brengen specifieke vragen met zich mee. Elisabeth van Oostrum werd aan het denken gezet na de dood van haar moeder. “Mijn moeder heeft acht jaar dementie gehad voordat ze stierf. Voor mij was de druppel dat ze me niet meer herkende. Dat is voor mij toch wel de essentie van mens-zijn. Dat je je naasten herkent. Als je die niet meer herkent, dan zou ik niet meer willen leven. Dat heb ik vier jaar geleden in een wilsverklaring laten vastleggen en met mijn man en kinderen besproken.”
Marijke van Aert worstelt met de vraag of zij een pacemaker wil of niet. Ze heeft een hartprobleem en in de toekomst wellicht een pacemaker nodig. “Maar ik heb gezien wat zo’n pacemaker kan doen bij overlijden, dus ik weet niet of ik dat wil. Ik heb daar met mijn behandelend arts over gesproken.” Marijke doet nu ook erg veel moeite om haar conditie op peil te houden om te voorkomen dat er een pacemaker geplaatst moet gaan worden.
Dat je keuzes niet vastliggen is volgens Marijke niet erg. “Je weet nooit of je op het moment suprême nog achter je keuze staat, het is niet zo zwart-wit. Maar het is fijn als je er dan wel al over hebt nagedacht. Je kunt maar beter een paar scenario’s in je hoofd hebben. Zodra je dan moet kiezen, weet je waarom je kiest.”
WAT KAN EN MAG?
Marijke gaat nog een stap verder dan alleen het nadenken over de laatste levensfase. De oproep van de NUZO Ouderendelegatie heet ‘Wat kan en mag ik vragen?’, een quote van Marijke. Want als je eenmaal wel keuzes hebt gemaakt over hoe die laatste levensfase eruit zou moeten zien, wat kan er dan? En welke invloed heeft die vraag op anderen, bijvoorbeeld de mensen om je heen? “Denk na over de consequenties van jouw vraag. Als ik vraag om euthanasie en ik vraag mijn huisarts om dat aan mij te verlenen, dan vind ik dat mijn huisarts vrij moet zijn om erover na te denken of hij of zij dat wel wil. Het wemelt van de impliciete verwachtingen”, aldus Marijke. Ook heeft de keuze voor thuis blijven wonen gevolgen voor anderen, schetst Marijke. “Denk daarbij aan de mantelzorgers. Willen en kunnen zij mij wel geven waar ik om vraag?”
Al jaren vraagt NUZO aandacht voor de bewustwording van ouderen bij het ouder worden en de laatste levensfase, ook bij professionals. Bijvoorbeeld met ‘Dappere Dokters en Dappere Ouderen’ en ‘Is alles besproken voor nu, zo en later?’ Maar door corona neemt dit een vogelvlucht. “Door de coronacrisis komt op een indringende en niet altijd fijne manier de urgentie van dit soort vragen naar voren. Ook bij professionals die ineens hierover moesten gaan bellen met ouderen.” En dat kan volgens Meta de Graaff van positieve invloed zijn. “Ik denk dat het voeren van gesprekken over de laatste levensfase wel gaat veranderen door de crisis. Dat als wij mensen uitnodigen voor bijeenkomsten hierover, dat zij daar nu niet meer zo snel van zullen opkijken. We moeten er aandacht voor blijven vragen, het bespreekbaar blijven maken. Het kan eerst onrust geven, maar uiteindelijk brengt het nadenken en praten erover rust en duidelijkheid bij de oudere en de professional”, zegt Meta de Graaff.
Ook Anne Marie Sprengers ziet dat de coronacrisis onder de professionals wel voor een omslag zorgt. “Het leeft nu veel meer om hiermee aan de slag te gaan. Professionals zijn door de crisis een drempel over en gaan hopelijk meer gesprekken met ouderen over hun wensen voeren. Ik hoop dat ouderen nu ook wat makkelijker met ons hierover contact zoeken. Ik weet niet of dat gaat gebeuren, maar ik hoop het echt.”
De boodschap is dus duidelijk: bereid u goed voor op het ouder worden! Bepaal wat voor u belangrijk is in het leven en praat hierover. De keuzehulp kan u hierbij helpen of lees de folder van NUZO ‘Is alles besproken voor nu, zo en later?’
Wat is NUZO?
NUZO is een regionaal ouderennetwerk dat als doel heeft om het ouderenperspectief te verbinden met het aanbod van zorg en welzijn. “Noem het matchmaking”, zegt Meta de Graaff. NUZO richt zich op het stimuleren en bevorderen van oudervriendelijke ontwikkelingen gericht op de eigen vraag en eigen regie van kwetsbare ouderen en hun mantelzorgers en de vitaal ouder wordende ouderen en hun netwerk in gemeenten en wijken in de brede Utrechtse regio. Het is een netwerk waar het draait om samenwerking over de eigen grenzen heen. En waar kennis en ervaring ontwikkeld en gedeeld wordt. NUZO kent ruim 35 actieve partners uit de zorg- en welzijnssector, maar ook gemeenten en kennisinstituten zoals de Hogeschool Utrecht en het Julius Centrum, UMC Utrecht zijn actief partner.
“We willen het beste met en voor de ouderen. Zij vormen het hart van ons netwerk. En juist die bijzondere samenwerking tussen ouderen en partners is de parel van het NUZO”, aldus Meta de Graaff. “Dat betekent dat het van belang is dat ouderen met professionals delen wat voor hen belangrijk is, liefst voordat men wat mankeert!”